PHIM “MAI” CÓ ĐỦ TẦM ĐỂ “VƯƠN RA THẾ GIỚI”?
“Mai” vừa cập bến các rạp chiếu phim ở Mỹ tuần vừa qua. Tôi rủ bạn bè đặt suất chiếu ngay buổi đầu tiên tại AMC Theater, vì tò mò muốn xem “hiện tượng điện ảnh Việt” ra sao. Từ khi “Mai” ra rạp ở Việt Nam, các ý kiến từ khán giả Việt rất trái chiều. Rất khó để đọc được một review khách quan: những người ghét Trấn Thành sẽ nghiễm nhiên chê và chê rất cực đoan, còn những người khen thì lại tâng bốc lên trời, bị gán mác “seeding.” Dường như thị phi của anh này ảnh hưởng quá nhiều tới cách khán giả đón nhận bộ phim, khiến khó có thể hình thành một ý kiến trung lập về chất lượng tác phẩm.
Đã sống ở Mỹ được hơn 10 năm, tôi không quan tâm đủ để cảm thấy thích hay ghét Trấn Thành. Tôi biết anh này là một người làm nghệ thuật tại Việt Nam, khá nổi tiếng, có vẻ hay khóc, thi thoảng dính vài ồn ào, nhưng thế thì cũng như bao người khác, không có gì to tát lắm. Tôi không quen thuộc với các sản phẩm của Trấn Thành, nên bước vào rạp phim với tâm thế thoải mái, không mang thiên kiến gì để đón nhận tác phẩm một cách công tâm. Vì phim được phát hành tại Mỹ và nhiều nước khác, tôi tin Trấn Thành có mong muốn mang sản phẩm của anh vươn ra thế giới, không chỉ đóng khung trong thị trường Việt Nam. Do vậy, trong bài review này, tôi sẽ nêu cảm nhận về “Mai” theo chuẩn thế giới, dựa vào trải nghiệm làm việc trong ngành giải trí Mỹ trong nhiều năm vừa qua.
[Bài viết có tiết lộ nội dung phim.]
I. DIỄN XUẤT
Tôi tin thành công của “Mai” phần nhiều được gánh bởi dàn diễn viên đều, đẹp, ổn. Hai diễn viên chính diễn tự nhiên như đời, điều quan trọng là có chemistry thấy rõ. Chính vì sự có duyên này nên câu chuyện tình yêu của Mai và Dương mới đáng tin. Phong cách diễn nhẹ nhàng, thi thoảng tinh nghịch của Phương Anh Đào gợi nhớ tới Tăng Thanh Hà của thời “Bỗng Dưng Muốn Khóc,” thoạt nhìn khán giả đã cảm mến, đây là một điểm cộng lớn. Tuấn Trần đối với tôi diễn còn hay hơn cả Phương Anh Đào: vừa thấy sự bất cần đời của một thằng playboy, vừa có sự chân thành của một kẻ si tình, lại nhen nhóm chút tội lỗi của một đứa con ăn bám. Trấn Thành trong vai phản diện tròn trịa nhất phim, từng lớp lang của sự độc ác được cởi bỏ dần dần chứ không bị vội vã, khiến khán giả có đủ thời gian để “cảm” nhân vật. NSND Việt Anh trong vai chú Út tuy không xuất hiện nhiều, nhưng mỗi lần xuất hiện là khiến người xem ấm lòng, tin rằng lòng tốt vẫn còn tồn tại trong xã hội. Bốn diễn viên này là điểm sáng của “Mai.”
Tuy nhiên, đây chỉ là nửa đầu bộ phim. Khi bi kịch ập tới, cả dàn diễn viên đi theo lối mòn của điện ảnh Việt là “kịch hoá” cảm xúc một các thái quá. Cuộc tranh cãi của Dương và mẹ biến thành một cuộc thi xem ai hét lớn hơn, run người hơn, trợn mắt to hơn. Đỉnh điểm là khi Dương trả lại thẻ ngân hàng và bà Đào vung tay ném thẻ xuống đất, rồi ôm đầu nheo mắt, nước mắt tuôn rơi. Đây là một chi tiết rất kịch và sến, đã thấy quá nhiều trên các phim truyền hình của VTV từ hơn 20 năm trước. Ở một phân đoạn khác, sau khi ba của Mai bị đòi nợ 500 triệu, Mai về nhà, đập tiền xuống bàn, gào thét vào mặt ba. Mai hoàn toàn có quyền uất ức, nhưng sự uất ức không nhất thiết phải được thể hiện bằng âm lượng - nhiều khi chỉ cần một ánh mắt, một cái nhếch mép, một cái nhíu mày, một hơi thở sâu. Cái đó gọi là “nuance” (tạm dịch là sự chuyển dịch rất nhẹ và tinh tế giữa nhiều sắc thái cảm xúc), điều cần có ở một diễn viên giỏi, mà các diễn viên trong phim “Mai” hoàn toàn không có. Họ hoặc là hạnh phúc thì cười nói rất vui vẻ, hoặc buồn bực thì gào thét và nhảy vào đấm đánh nhau, không được xây dựng một “lộ trình cảm xúc” đẩy lên từ từ để kết nối hai thái cực ấy. Điều này khiến nửa sau của phim xem hơi mệt. Diễn viên trên màn hình thì cảm xúc quằn quại, còn khán giả trong cùng rạp với tôi thì hoặc cười vì không thấu cảm nổi nhân vật, hoặc chán ngán nên mở TikTok lên để tự giải trí (họ dùng điện thoại không bị rạp nhắc vì phòng chiếu phim “Mai” chỉ có tầm 6 người đi xem.)
Khi nhìn ra điện ảnh thế giới trong năm vừa rồi, hãy xem cách Sandra Hüller diễn trong “Anatomy of a Fall.” Trong phân cảnh mâu thuẫn với chồng (tham khảo clip “You Are Not A Victim” từ bộ phim này trên YouTube), ban đầu Sandra thể hiện sự uất ức của một người vợ một cách bình tĩnh, như thể vẫn đang kiềm chế ở bên trong để tôn trọng chồng mình. Cô chỉ lên âm lượng ở một số từ ngữ cuối câu để tạo điểm nhấn chứ không gào thét suốt cảnh. Dần dần lớn tiếng, cô vẫn giữ những khoảng lặng ở giữa các câu để tạo nên sự cân bằng. Cô tinh tế đưa người xem tới đỉnh điểm của đoạn độc thoại này khi gào lên hai câu duy nhất, nhưng vẫn tiết chế trong ánh mắt và cơ mặt, giữ được sự tự tôn của bản thân. Đây chính là “lộ trình cảm xúc” (“emotional arc”) trong diễn xuất. Nếu mỗi cảm xúc riêng biệt là một toa tàu lẻ loi, thì “emotional arc” là một đoàn tàu có kết nối, “vận chuyển” khán giả từ cảm xúc này sang cảm xúc khác một cách tự nhiên, khiến họ thấu hiểu được tại sao nhân vật lại có những cảm xúc ấy. Các diễn viên trong phim “Mai” thiếu kỹ năng này. Họ đơn thuần chỉ bộc lộ cảm xúc trên bề mặt, không truyền tải được tại sao nhân vật của họ cảm thấy những “hỉ nộ ái ố” ấy từ bên trong.
II. KỊCH BẢN
Nhìn chung, ý tưởng của phim “Mai” không có gì mới lạ và độc đáo. Đây là một bộ phim tâm lý tình cảm đơn giản, dễ đoán, dễ xem, thoả mãn mục đích giải trí nhẹ nhàng của khán giả. Điểm cộng của kịch bản là ở những chi tiết hài hước thi thoảng được nêm nếm vào câu chuyện. Khi ba của Mai, lúc đang làm bảo vệ ở quán cà phê, đon đả mở cửa xe cho bà Đào, chỉ để bà ấy kêu “Đây là cửa tự động” tận hai lần, tôi đã bật cười trong rạp. Hay như câu khẩu hiệu của cuộc đời bà Đào, “Life’s too short,” mỗi lần vang lên là lại buồn cười, do nó ngắn, bắt tai, lại châm biếm tính sính ngoại của nhân vật. Thiết nghĩ, nếu Trấn Thành bỏ bớt drama, viết thêm các chi tiết hài nhẹ nhàng để xây dựng “Mai” thành một bộ phim thuần “rom com,” hoặc các chi tiết hài sâu cay để biến phim thành “dark comedy” theo kiểu châm biếm xã hội như văn Vũ Trọng Phụng, thì thật ra sẽ hay và độc đáo hơn rất nhiều.
Tuy nhiên, đây lại là một bộ phim chính kịch, mà như vậy thì “Mai” lại có quá nhiều bất ổn trong kịch bản. Tính chất công việc cho phép tôi đọc và phân tích hàng trăm kịch bản điện ảnh và truyền hình trong nhiều năm vừa rồi. Câu hỏi đầu tiên tôi và đồng nghiệp đặt ra khi đọc kịch bản luôn luôn là: “Nhân vật chính muốn gì?” Ngay đầu phim, ta cần phải biết rõ họ muốn gì để còn đầu tư cảm xúc (“emotionally invest”) của mình vào chặng đường của họ, ủng hộ và cổ vũ họ đạt được mục tiêu của mình. Trong “Mai,” ta biết ngay từ 15 phút đầu là Dương muốn tán được Mai để thắng cược với bạn, hay từ lần đầu gặp nhân vật ông Hoàng của Trấn Thành, ta đã hiểu ông này cần tiền để trả nợ, thì ta chẳng biết Mai – nhân vật chính của phim – muốn gì. Mai chưa bao giờ tỏ ra quá túng thiếu, nên nói mưu sinh cũng không phải. Đúng là Mai cần trả nợ hộ ba, nhưng cô không thương ba tới mức biến đây thành mục đích sống. Bình Minh, con gái của Mai, thì có cuộc sống khá bình lặng, nên nói Mai cần tiền để nuôi con thì cũng chẳng thuyết phục lắm. Mai cũng thích yêu đấy, nhưng lại ngại yêu, vào phim tới gần hai tiếng mới nói được một câu, “Em muốn được yêu!” thì khán giả cũng chẳng hiểu tình yêu có phải mong muốn cao cả của cuộc đời cô hay không. Nếu như mục đích của Mai chỉ là sống và kiếm tiền từ ngày này qua ngày khác, không va vấp với hàng xóm, xã hội, thì điều gì khiến Mai khác biệt với hàng triệu người Việt Nam khác để xứng đáng có cả một bộ phim về cuộc đời mình? Câu trả lời là không. Mai không hề đặc biệt. Mai nhạt một cách đáng thương, nên xuyên suốt bộ phim tôi không quan tâm tới nhân vật này. Tôi quan tâm hơn tới Dương, ông Hoàng, bà Đào, chị Trinh, chú Út và hàng loạt nhân vật phụ khác (thậm chí cả bà hàng xóm có ông chồng ngoại tình), vì tất cả những nhân vật này đều có mục đích rõ ràng, khác hẳn với Mai.
